روانشناسان بر این باور هستند که حتی قبل از بارداری مادر هم بسیاری از رفتار‌های پرخطر استرس‌زا مانند وراثت روی کودکان اثرگذار است. علم و تجربه ثابت می‌کند یکی از عوامل اصلی هر نوع رفتاری که از کودکان سر می‌زند بزرگ‌تر‌ها هستند...
حقایقی که در پس نقاشی‌های کودکان پنهان است
میگنا: بیشتر اوقات رفتار‌های کودکان حاصل رفتار‌های ماست. روانشناسان بر این باور هستند که حتی قبل از بارداری مادر هم بسیاری از رفتار‌های پرخطر استرس‌زا مانند وراثت روی کودکان اثرگذار است. علم و تجربه ثابت می‌کند یکی از عوامل اصلی هر نوع رفتاری که از کودکان سر می‌زند بزرگ‌تر‌ها هستند. بنابراین تنها با رفتار درمانی نمی‌توانیم مشکلات کودکان‌مان که سبب خیلی از رفتار‌های آنها، بزرگ‌تر‌ها هستند را درمان کنیم. فرزندان‌مان مانند ما نمی‌توانند با صحبت کردن عواطف، مشکلات و... خود را بیان کرده و خود را تخلیه کنند. در واقع رفتار‌های دلخواه خود را نمی‌توانند به زبان بیاورند و با صحبت کردن و بیان مشکلات، خود را آرام کنند. آنها نمی‌توانند از علایق و خواسته‌هایشان آگاه باشند و درباره آن صحبت کنند و نقاشی به کمک همه این خواستن‌ها و نتوانستن‌ها می‌آید.
بی‌شک فرزندان ما خواهان تغییر فضای کنونی هستند. شاید فضای خانواده‌ها یا فضای بیرون محرک یا عواملی هستند که درون شخص را آزار می‌دهد و او مضطرب و ناراحت است. این اضطراب و ناراحتی از کجا نشأت گرفته است. یا اینکه در محیطی هستند که فضا برایشان سنگین است و با روحیات آنها سازگار نیست. نمی‌توانند بگویند بگو مگو و جر و بحث‌های پدر و مادر آزارشان می‌دهد و اضطراب‌شان را بیشتر می‌کند و باعث عواملی مانند ناخن جویدن‌شان می‌شود. آنان نمی‌توانند بگویند سختی‌های به ظاهر و به عقیده خانواده‌ها مقتدرانه، مضطرب‌شان می‌کند.
ترس‌های پنهان، ترس از تاریکی، ترس از زلزله، ترس از دوری مادر، (اضطراب جدایی) فکر‌ها و خیالبافی‌های منفی حتی پوچ، ناتوانی در تصمیم‌گیری‌ها، تردید (وسواسی فکری- عملی) و یا مشکلاتی که در جامعه رخ داده، بیرون از منزل، مدرسه، اعتیاد پدر و... که کودکان این موارد را به زبان نمی‌آورند، موضوع تفسیر نقاشی است.
تفسیر نقاشی دغدغه‌ای است که ذهن برخی از روانشناسان را به خود مشغول ساخته است؛ تفسیری که در آن کودکان‌مان با ما صحبت می‌کنند. در دل این خطوط ساده حرف‌هایی مهم نهفته است. تا به حال به این مهم اندیشیده‌اید که کودک با نقاشی چه می‌گوید؟ چه پیامی را می‌خواهد منتقل کند؟
تفسیر نقاشی برای شناسایی و شناخت روحیات، احساسات، نقاط ضعف و قوت، اختلالات احتمالی کودک است و یا حتی می‌تواند استعداد‌های کودک را نهان سازد. بعضی نماد‌ها در نقاشی وجود دارد که خانواده و افراد با آنها آشنا هستند، مثل نماد خورشید، پدر، ابر، مادر و...، اما حرف اصلی و اساسی تفسیر نقاشی، شناخت روحیات و شناخت آسیب‌های آن است. در واقع تفسیر نقاشی ابزاری برای حل مشکلات و شناخت روحیات مثبت و منفی است. نقاشی برای درک روحیات و افکار کودکان، بهترین روش آنالیز روانی است. کودکان‌مان با نقاشی ناگفته‌های خود را بیان می‌کنند و این خود دریچه‌ای برای حل مشکلات آنهاست.
به مرور زمان و تجربه متوجه می‌شویم نقاشی کودک به ما کمک می‌کند در برابر مشکلات احتمالی آگاهی یابیم. یک نقاشی ساده می‌تواند نگاهی اجمالی به جهان‌بینی کودک و نقش او در خانواده و در روابطش با دیگر اعضای خانواده و البته اعتماد به نفس او داشته باشد. نکته قابل توجه این است که تفاوت‌های فردی در کودکان طبیعی است. نباید انتظار داشت همه کودکان و همه کارهایشان مثل هم باشد. برای مثال، چون کودکی در یک سالگی حرف می‌زند، پس فرزند من هم باید در یک سالگی حرف بزند! در این مسئله وراثت و ژنتیک مهم بوده و در نقاشی نیز همین طور است.
نباید نقاشی دیگران را با نقاشی‌های کودک خود شبیه بدانیم و تفسیر و مقایسه کنیم. موقعیت، مشاوره بالینی و... از عواملی هستند که باعث تغییر تفسیر در نقاشی می‌شوند. گاهی اوقات متوجه می‌شویم که فرزندان‌مان به تصاویر و کشیدن نقاشی‌های خشن همچون تفنگ و عکس‌العمل‌های نامتعادل (زود از کوره دررفتن، عصبانی شدن، انتخاب بازی‌های دارای ریتم تند، رنگ‌های پرخاشگرانه و...) گرایش پیدا کرده‌اند. والدین باید هوشیار باشند چرا که این مهم می‌تواند زنگ خطری برای روح و روان کودکان باشد. نقاشی علاوه بر شناخت کودکان می‌تواند فعالیتی برای تمرین مهارت‌های دست‌ورزی کودک و هماهنگی چشم و دست او با هم باشد و خلاقیت کودک را پرورش داده و به او اجازه خیالبافی بدهد.
نقاشی بازتاب دنیای درونی کودکان است. گاهی اوقات شرطی شدن کودک نسبت به کشیدن یک شیء در نقاشی و یا اینکه اطرافش چیزی هست که جلب توجه کرده است، کودک را در حین نقاشی مجاب به کشیدن مداوم آن می‌کند. برای مثال ممکن است در نقاشی کودک تصاویر مربوط به حیوانات دیده شود. با این حال می‌توان به این نکته پی برد که حتماً دلایل مختلفی وجود دارد که شما با محبت کردن به کودک به آن پی می‌برید. کودکی که در روستا زندگی می‌کند یا حیوان خانگی دارد یا عاشق حیوانات باشد یا حتی زیاد به باغ وحش برود طبیعی است که نقاشی حیوان بکشد. پس فرهنگ و طرز زندگی کودک در خانواده در این زمینه از اهمیت زیادی برخوردار است.
در مثالی دیگر به برخی از نقاشی‌های دیگر برمی‌خوریم که دائمی هستند و مکرر دیده می‌شوند. این امر معمولاً در نقاشی پسر‌ها دیده می‌شود. در جوامع امروز معمولاً ماشین، نماد قدرت است. به همین دلیل در نقاشی‌های کودک به خصوص پسر‌ها تصویر ماشین بیشتر دیده می‌شود. روانشناسان و صاحب‌نظران این حوزه کاربردی معتقدند نوجوانان در سن بلوغ از کشیدن تصویر انسان خودداری می‌کنند. در حقیقت خودداری از کشیدن تصاویر انسانی و ترجیح دادن ماشین خود به خود نشان‌دهنده وابسته بودن شخص به دنیای خارج و ترجیح دادن دنیای سرد ماشینی به دنیای انسان‌هاست.
دقت در نقاشی کودکان وضعیت روانی و خلق و خوی آنها را نشان می‌دهد. گاهی اوقات کودکان نقاشی‌هایی را می‌کشند که از طریق این نقاشی حرف‌های ناگفته‌شان را بیان می‌کنند. به همین خاطر حتی نقطه شروع نقاشی برای روانشناسان کودک مهم است. مثلاً کودک نقاشی را از مرکز پایین، بالا و یا کدام گوشه شروع می‌کند، نوع رفتار کودک هنگام نقاشی، عکس‌العمل‌ها، واکنش‌ها نسبت به آدمک‌ها و... بسیار مهم هستند. در نقاشی کودکان هر شکل، نماد و یا رنگ بیانگر یک شخص، یک احساس و یا یک ویژگی روحی خاص است. نکته بسیار مهم و قابل تأمل در نقاشی کودک این است که نقاشی هر کودک بیانگر احساسات درونی اوست. برای تحلیل و قضاوت یک اثر باید به صورت مستمر و پی در پی نقاشی‌های کودک را زیر نظر داشت تا به جنبه‌های درونی کودک پی برد. نقاشی به منزله ابزار فرافکن ناهشیار با هدف شناخت شخصیت و حل مشکل روانی کودک به کار گرفته شده است. نقاشی عنصر مهم در زندگی کودکان است. کودکان می‌توانند از طریق نقاشی، شادی، غم، رؤیا‌های آینده و اتفاقات گذشته را بیان کنند.
نقاشی نیز ابزار بیانی گیرا و ممتازی است که می‌تواند تأثیر قابل ملاحظه‌ای در تکامل هوشی و افزایش قابلیت‌ها و رشد نیروی خلاق داشته باشد. صاحب‌نظران بسیاری بر این باور هستند که روش آزاد، غیرتحمیلی و اساساً غیرارشادی مناسب‌ترین شیوه آموزش نقاشی به کودکان بوده و هر نوع اجبار خارجی به کودک آسیب می‌رساند و به طور ناگهانی قدرت خلاقیت او را متوقف می‌سازد.
**نرگس محمدی
*روانشناس
- ۹۷/۰۴/۱۷